31.07.2023

Białoruski teatr obserwuję od trzech dekad, od przedstawienia mińskiego Teatru im. Janki Kupały „Słowianka”, niezwykłej rekonstrukcji zaginionej opery Stanisława Moniuszki, którą pokazywano gościnnie w Polsce na początku lat 90. Zawsze imponował mi wysokim poziomem profesjonalnego przygotowania artystów i artystek, a jednocześnie fascynował odwagą wyrażania problemów społecznych i politycznych, jakim żyje białoruskie społeczeństwo.

Niestety, po zrywie wolnościowym 2020 roku teatr białoruski stał się przedmiotem ostrych represji ze strony dyktatury Łukaszenki, na równi z innymi instytucjami rodzącego się społeczeństwa obywatelskiego. Pod presją władzy, wielu ludzi teatru musiało z dnia na dzień wyjechać z kraju, ratując swoją wolność, a niekiedy także i życie. Większość z nich osiadła w Polsce i tu dzięki wsparciu polskich i zagranicznych instytucji kontynuuje działalność artystyczną.

TR Warszawa od samego początku przyłączył się do akcji pomocy artystom-uchodźcom. W ramach programu Instytutu Teatralnego im. Z. Raszewskiego „Rezydencje artystyczne Białoruś. Ukraina” otoczyliśmy opieką grupę dziesięciorga twórców i twórczyń z Mińska, Homla i Mohylewa, którzy i które przez dwa lata pracowali nad swoimi projektami w TR Warszawa. Nawiązaliśmy także kontakty z innymi zespołami teatralnymi, działającymi na uchodźstwie w Warszawie, przede wszystkim z grupą słynnych Kupałowców – aktorów i aktorek Teatru im. Janki Kupały, narodowej sceny Białorusi, a także z zespołem Diafilm Live.

Efekty ich pracy pokażemy w czasie Tygodnia Białoruskiego Teatru (8-13 sierpnia). Będzie to pierwsza od lat tak szeroka prezentacja współczesnych artystów i artystek sceny z Białorusi. W programie znajdą się premiery nowych przedstawień, zrealizowanych w Warszawie, a także pokazy warsztatowe i nowe wersje spektakli, wystawianych w Białorusi i przywiezionych do Polski – dosłownie – w walizce i pamięci twórców. Wśród nich znajdą się inscenizacje najnowszej białoruskiej dramaturgii, pokazującej życie w warunkach dyktatury w Białorusi i wojny w Ukrainie, spektakle dokumentalne, a także przedstawienia odwołujące się do starych tradycji Polesia czy legend Europy Północnej. Niektóre wydarzenia opatrzone będą polskimi napisami, aby udostępnić je także polskiej publiczności.

Wierzę głęboko, że sierpniowe dni spędzone z białoruskim teatrem wniosą nowe wartości do życia teatralnego Warszawy, a Białoruś przestanie kojarzyć się wyłącznie z opresyjnym systemem. Niech żyje wolna Białoruś! Жыве Беларусь!

Roman Pawłowski, pełnomocnik dyrektora do spraw programu, koordynator i kurator Rezydencji artystycznej Białoruś, Ukraina w TR Warszawa

Ад куратара

За беларускім тэатрам я назіраю тры дзесяцігоддзі, са спектакля мінскага тэатра ім. Янкі Купалы “Славянка” – незвычайная рэканструкцыя страчанай оперы Станіслава Манюшкі, якая была ў гасцях у Польшчы на пачатку 1990-х гг., яна заўсёды ўражвала высокім узроўнем прафесійнай падрыхтоўкі артыстаў і ў той жа час захапляла. Яна з мужнасцю выказвала сацыяльныя і палітычныя праблемы, якімі жыве беларускае грамадства.

На жаль, пасля пратэстаў за свабоду 2020 года, беларускі тэатр стаў аб’ектам жорсткіх рэпрэсій з боку дыктатуры Лукашэнкі разам з іншымі інстытутамі грамадзянскай супольнасці, якая толькі зараджалася. Пад ціскам уладаў шматлікім тэатральным дзеячам давялося хутка пакінуць краіну, ратуючыся ад увязнення, а часам ратучы сваё жыццё. Большасць з іх пасяліліся ў Польшчы і, дзякуючы падтрымцы польскіх і замежных устаноў, працягваюць сваю творчую дзейнасць.

TR Warszawa з самага пачатку далучыўся да кампаніі дапамогі мастакам-уцекачам. У рамках праграмы Тэатральнага інстытута ім З. Рашэўскага «Артыстычныя рэзідэнцыі Беларусь, Украіна» мы курыравалі групу з дзесяці артыстаў з Мінска, Гомеля і Магілёва, якія два гады працавалі над
сваімі праектамі ў TR Warszawa. Мы таксама наладзілі кантакты з іншымі тэатральнымі калектывамі, якія дзейнічалі ў эміграцыі ў Варшаве, у першую чаргу з групай знакамітых “Купалаўцаў” — акцёраў і актрыс Нацыянальнага Тэатра ім. Янкі Купалы Беларусі, а таксама з камандай Diafilm Live.

Плён іх працы мы пакажам падчас Тыдня беларускага тэатра (8-13 жніўня). Гэта будзе першая такая шырокая прэзентацыя сучасных артыстаў з Беларусі за апошнія гады. У праграме — прэм’еры новых спектакляў, пастаўленых у Варшаве, а таксама новыя версіі спектакляў, пастаўленых у
Беларусі і прывезеных у Польшчу, літаральна “у чамадане” і памяці стваральнікаў. Сярод іх будуць пастаноўкі найноўшай беларускай драматургіі, якія паказваюць жыцьцё ва ўмовах дыктатуры ў Беларусі і вайны ва Ўкраіне, дакумэнтальныя фільмы, а таксама спэктаклі, якія зьвяртаюцца да старых палескіх традыцыяў ці легендаў Паўночнай Эўропы. Усе падзеі будуць забяспечаныя польскімі субтытрамі, каб зрабіць іх даступнымі для польскай аўдыторыі.

Я веру, што жнівеньскія дні, праведзеныя зь беларускім тэатрам, прынясуць новыя каштоўнасьці ў тэатральнае жыцьцё Варшавы, і Беларусь перастане асацыявацца толькі з рэпрэсіўнай сыстэмай.
Жыве вольная Беларусь! Жыве Беларусь!

Раман Паўлоўскі, упаўнаважаны дырэктара па праграмах, каардынатар і куратар мастацкай рэзідэнцыі Беларусь, Украіна ў TR Warszawa