SPOTKANIE//AKTUALNOŚĆ

W tym kontekście powstał projekt Działu Edukacji TR Warszawa Powrót do teatru – powrót do siebie trwający od czerwca do listopada 2020 roku. Cykl obejmował 10 spotkań warsztatowych skierowanych do uczestniczek i uczestników powyżej 16 roku życia. Pojedyncze spotkania dotyczyły szerokiego spektrum tematów zaczerpniętych ze spektakli repertuarowych TR Warszawa. Osoby uczestniczące miały okazję spotkać się na Marszałkowskiej, w ATM Studio, a także w lokalizacjach plenerowych, takich jak Łazienki Królewskie, czy Port Siekierki. Kategoria spotkania pozwalała lepiej zrozumieć specyfikę warsztatów, a także ich ostateczny cel.

Tytułowy powrót do siebie nie jest powrotem jednokierunkowym o konkretnym, ustalonym celu. Należy rozumieć go jako drogę zarówno ku sobie, jak i innym. Przede wszystkim nie należy rozpatrywać go w kategoriach tradycyjnych warsztatów teatralnych mających na celu rozwijanie w uczestnikach umiejętności z obszaru aktorstwa dramatycznego, rozpoznawania narzędzi i form teatralnych, czy też performatywnych.

Powrót, do którego Dział Edukacji zachęcił osoby uczestniczące, miał przede wszystkim służyć ożywieniu relacji, których kondycja mogła ucierpieć wskutek wielomiesięcznych doświadczeń pandemii i kwarantanny. Warsztaty realizowane w ramach cyklu Powrót do teatru – powrót do siebie miały na nowo połączyć widza z podmiotami, do których nie miał bezpośredniego dostępu. Ze sobą, swoimi refleksjami, emocjami, ciałem, grupą, doświadczeniem żywej dyskusji w pięciu wymiarach, a także aktywnym uczestnictwem w życiu instytucji kultury.

Powrót do teatru – powrót do siebie był nie tylko spotkaniem człowieka z człowiekiem, widza z instytucją teatralną, ale też odbiorcy z aktualnymi tematami z obszaru kultury, sztuki, socjologii, filozofii, edukacji klimatycznej. Ze względu na doświadczenie pandemii problematyka rozpracowywana w trakcie warsztatów nabrała nowego ciężaru, konfrontowała się z nowymi kontekstami i interpretacjami. Nie zawsze było to łatwe spotkanie, wiążące się z przyjemnym doświadczeniem sytuacji tu i teraz.

W wielu przypadkach wybrane tematy rozmów i działań budziły duże emocje, kontrowersje, często też burzliwe dyskusje. Nie było to jednak przeszkodą dla uczestniczek, osób prowadzących i organizatorek. Jak w przypadku dyskusji na temat eutanazji opartej o strategię procesu grupowego, koncepcja warsztatów pozwalała na zmianę zdania, postawienie się po innej stronie barykady, wypróbowanie innego sposobu myślenia. „Powrót do siebie” reinterpretuje kategorię spotkania i wprowadza w jej obszar przestrzeń eksperymentu, możliwości zmiany sytuacji – zarówno w sobie, jak i w dynamice zawiązanej grupy.

OTWARTOŚĆ//INKLUZJA

Cykl „Powrót do teatru – powrót do siebie” skupił wokół siebie zróżnicowaną grupę odbiorców, w której znalazły się zarówno widzki i widzowie TR Warszawa, uczestniczki innych cyklów warsztatowych organizowanych przez Dział Edukacji, jak i osoby niezwiązane z instytucją. Motywacje osób uczestniczących w warsztatach różniły się od siebie – jednych „zaciągnęli” bliscy, część zaciekawił tytuł spotkania, inni chcieli odpocząć od codziennej rutyny, czy omówić zajmujące ich problemy filozoficzne. Zgodnie z ideą instytucji otwartej, warsztaty były dostosowane do potrzeb osób z niepełnosprawnością ruchową, niewidomych, a w ich trakcie realizowano tłumaczenie na PJM (Polski Język Migowy).

Osoby biorące udział w cyklu były w zróżnicowanym wieku, często pochodziły z zupełnie innych środowisk, różniły się swoim doświadczeniem, a także wiekiem. Dzięki temu spotkania miały charakter otwarty na różnorodne perspektywy, w tym międzypokoleniowe. Powrót do teatru… stworzył sytuację, w której osiemdziesięcioletni mężczyzna mógł poznać zdanie dwudziestoletniej dziewczyny na temat obecności metafizyki we współczesnym świecie, czy katastrofy klimatycznej. Student projektowania gier miał okazję porozmawiać z pedagogiem teatru, a profesjonalna tancerka zatańczyć z amatorką, która jeśli w ogóle tańczy, to raczej sama w swoim pokoju.

Warsztaty nie wymagały obecności na każdym ze spotkań. Każda z osób uczestniczących mogła przyjść raz, trzy lub wziąć udział w całym cyklu. Grupy były liczebne, ale nie na tyle, aby zapamiętanie imion innych uczestniczek i uczestników było niemożliwe. Dzięki temu, w trakcie Powrotu… udało się stworzyć dziesięć małych wspólnot, z których każda miała inną energię. W cyklu warsztatowym Powrót do teatru – powrót do siebie wzięło udział około 140 osób.

Dział Edukacji chciał stworzyć przestrzeń, w której każda osoba będzie mogła porozmawiać o rzeczach wymagających namysłu „bez nadęcia, bez pustych frazesów wygłaszanych ex catedra”. To było duże wyzwanie, z którymi osoby prowadzące warsztaty poradziły sobie bardzo dobrze. Nikt nie mówił w języku ściśle naukowym, czy specjalistycznym, a uczestniczki i uczestnicy mogli brać udział w dyskusji i działaniach fizycznych według własnych potrzeb, zasobów i komfortu. W razie pojawienia się pojęć, które mogą być niezrozumiałe, osoby prowadzące warsztaty wyjaśniały je w przystępny sposób. Podobnie było w przypadku warsztatów ruchowych – każdy w swoim tempie, każda według własnych granic.

Bez względu na to, czy spotkania miały charakter dyskusyjny, czy ruchowy, każde z nich rozpoczynał mniej lub bardziej rozbudowany wstęp umożliwiający osobom uczestniczącym komfortowy udział. Jako uczestnicy nie musieliśmy po raz kolejny szukać rozwiązań danych problemów, często przekraczających nasze zasoby mimo szerokiej wiedzy, doświadczenia i otwartości. Mogliśmy z uważnością zadawać pytania, szukać odpowiedzi już nie w izolacji, a w towarzystwie innych.

RÓŻNORODNOŚĆ//INTEGRACJA

Powrót do teatru – powrót do siebie stawiał na kompleksowość. Tym bardziej, że odpowiedzi na pytania, co to znaczy wracać do siebie i jak należy to robić, nie są jednoznaczne. Dział Edukacji TR Warszawa zaproponował potencjalnym uczestniczkom i uczestnikom strategie dziesięciu różnych powrotów do dziesięciu różnych przestrzeni – problemowych, fizycznych i metaforycznych. Ze względu na otwartą formę cyklu, każda osoba chcąca wziąć w nim udział, mogła zadecydować, czy wybrana propozycja jest dla niej interesująca.

Warsztaty proponowały wielowymiarowy dialog łączący uczestnika ze światem poprzez kontakt z innymi (ludźmi, tematami, organizmami, sytuacjami). Zintegrowały przestrzenie, fizyczne i niematerialne, które na co dzień nie mają ze sobą bezpośredniej styczności – humor ze śmiercią, wiedzę z niewiedzą, ciało z emocjami. Osoby uczestniczące mogły wrócić do siebie poprzez bezpośredni kontakt z naturą, działania ruchowe inspirowane metodą Alexandra Lowena, czy wspólny taniec w miejscu publicznym.

Jak często możemy obserwować z bliska ślimaka wędrującego po czyjejś dłoni? Ile razy mieliśmy okazję zobaczyć na własne oczy falę dźwiękową? Czy na co dzień śmiejemy się ze śmierci i dyskutujemy o eutanazji, zmieniając zdanie co kilka minut? Ile razy w tygodniu relaksujemy się dla samego relaksu? Jak często przyznajemy się przed innymi, że czegoś nie wiemy? Powrót… używał przestrzeni teatru, natury, różnorodnych narzędzi i form warsztatowych, kreując niecodzienne sytuacje, które dla wielu uczestniczek i uczestników mogły być doświadczeniem spotkania jedynego w swoim rodzaju.

TEATR//NIE-TEATR

Powrót do teatru – powrót do siebie to cykl warsztatów, który uwzględniał potencjał teatru, jednocześnie unieważniając jego znaczenie. Cztery warsztaty z dziesięciu miały charakter dyskusyjny. Połowę z nich prowadziły osoby niezwiązane bezpośrednio ze światem teatru. Tylko jeden odbył się na scenie teatralnej. W trakcie Powrotu… teatr stał się punktem wyjścia dla omówienia problemu, doświadczenia konkretnego zdarzenia w przestrzeni warsztatowej.

Mimo że tematy spotkań były zaczerpnięte z treści i formy spektakli repertuarowych TR Warszawa, udział w warsztatach nie wymagał ich znajomości. Wątki eksplorowane przez twórczynie i twórców przedstawień, takie jak choćby relacja człowieka z kryzysem klimatycznym, wyrażanie ekspresji poprzez ruch, czy stosunek wobec eutanazji, zgłębiano w trakcie spotkań. Osoby uczestniczące nie dostawały jednoznacznej interpretacji wybranego problemu, ani instrukcji na prawidłowe wykonanie zadań proponowanych w trakcie warsztatów ruchowych. Strategia Powrotu… polegała na umożliwieniu każdej i każdemu swobody w eksploracji wątków, które grupa uzna za interesujące.

Teatr w omawianym tu cyklu warsztatowym staje się przestrzenią stricte fizyczną, która umożliwia faktyczny powrót do siebie i tworzy mikrospołeczność, która tu i teraz może podjąć wspólne działanie. Nie narzuca narzędzi, stwarza przestrzeń dla zróżnicowanych propozycji, pomysłów oraz interpretacji. I przede wszystkim – nie stawia się w hegemonicznej pozycji – nie zmusza uczestników, organizatorek i osób prowadzących do obcowania z nim samym. I co najważniejsze – nie wymaga efektu pracy, który można obejrzeć, dotknąć, przeczytać albo powąchać.
Można powiedzieć, że relacja odbiorcy z teatrem buduje się sama przez się, przez działanie w sali warsztatowej instytucji, spotkania z pracownikami, i wreszcie przez niebezpośrednią styczność z ofertą repertuarową teatru. A relacja ta służy przede wszystkim uczestnikom, nie sztuce teatralnej.

POWRÓT – CO DALEJ?

Czy uczestnicy warsztatów Powrót do teatru – powrót do siebie faktycznie wrócili do siebie? Jeśli tak, czy ich powrót był tymczasowy, czy wywołał w uczestnikach konkretną zmianę? Na ile ta zmiana jest długotrwała? Stawianie pytań operujących kategorią skuteczności w kontekście omawianego cyklu wydaje się zasadne – z pozoru. Warto jednak podkreślić, że udzielenie na nie odpowiedzi wymaga przede wszystkim zdefiniowania, czym tak naprawdę jest „powrót do siebie”, co oznacza dla osób uczestniczących w warsztatach i jak należy go realizować. A to może okazać się zadaniem karkołomnym.

Cykl warsztatowy TR Warszawa udowadnia, że powrót do siebie niekoniecznie musi być nastawiony na konkretny cel, a raczej na procesualne przejście obranej drogi powrotu. Co więcej, dróg umożliwiających powrót do siebie jest wiele i większość z nich oznacza kompletnie co innego dla poszczególnych osób. Tym bardziej, jeśli te różnią się wiekiem, płcią, poziomem i kierunkiem wykształcenia, czy profilem zawodowym. Powrót do siebie nie jest procesem mierzalnym, przez który każdy „wracający” idzie tak samo, w tym samym tempie.

Oferta warsztatowa operowała szerokim spektrum propozycji formalnych i tematycznych. Była otwarta na zróżnicowanych odbiorców w różnym wieku, nie tylko widzek i widzów TR Warszawa. Warsztaty rozwijały pole do odkrywania i badania wybranych problemów z różnych perspektyw proponowanych przez osoby uczestniczące w poszczególnych spotkaniach. Nie miały na celu ukształtowania stałej grupy, pozwalały zachować elastyczność, a także miały znaczenie w kontekście poszerzania grona odbiorców teatru – mogły przyciągnąć do instytucji znacznie większą ilość potencjalnych zainteresowanych.

Warsztaty pokazały także realną potrzebę swobodnej rozmowy w warunkach „klubu dyskusyjnego”. Znaczna część spotkań miała taki charakter i polegała przede wszystkim na wymianie refleksji pomiędzy uczestniczkami i uczestnikami. Wszystkie rozmowy były żywe, polegały na wymianie doświadczeń, zbliżały, a czasem oddalały, jednocześnie prowadząc do ciekawych konkluzji, które mogły być zaskakujące dla całej grupy (łącznie z prowadzącymi).

Powrót do teatru – powrót do siebie był spotkaniem niezobowiązującym, swobodnym i opartym na dialogu, który mógł, choć nie musiał, dostarczyć odpowiedzi na pytania zastanawiające jego uczestniczki i uczestników. Bez nacisku na rozwijanie kolejnych umiejętności, poszerzanie wiedzy, realizowanie konkretnych działań. Ostatecznie, propozycja Działu Edukacji TR Warszawa okazała się czułą alternatywą dla tych, którzy po prostu się stęsknili. Za sobą, za innymi i w końcu za teatrem.

Zuza Piwowar